Khi bước vào sân chơi chung về thương mại, chúng ta phải biết luật chơi và cả những quy tắc xử sự, luật sư thương mại quốc tế có vai trò giúp doanh nghiệp và thương nhân (1) chơi không sai luật (2) bảo toàn được quyền lợi (3) chiếm được ưu thế trong cuộc chơi.

Chỉ riêng nói về việc chơi không sai luật (mức độ đơn giản nhất) đã có cả một núi việc phải làm như thủ tục, quy tắc, quy chuẩn, tiêu chuẩn, trình tự xử lý v.v…

Để bảo toàn được quyền lợi (thường xuất hiện khi có một bên đe dọa hoặc có nguy cơ đe dọa hoặc đang trực tiếp đối lập với mình) thì ngoài phải tuân theo quy tắc xử sự của luật hay tập quán thương mại các bên còn phải dùng cả thông số chính trị, ngoại giao (lobby) để giải quyết bài toán, nó ảnh hưởng đến hình ảnh quốc gia, chính sách đối ngoại của quốc gia đó. => Dù bất kể điều gì, các thương nhân, doanh nghiệp, hiệp hội cần phải chung tay chặt chẽ với chính phủ của quốc gia mình để quyền lợi được tối đa.

Muốn chiếm được ưu thế trong cuộc chơi thương mại quốc tế, các bên phải có khả năng dự đoán, dự báo, càng chính xác càng thành công. Để làm được điều này phải có thông số, khi đó, kinh nghiệm là điều quan trọng số 1 trong việc chọn lọc đâu là thông số tính toán. Sau kinh nghiệm mới là kiến thức hàn lâm (theo quan điểm của tôi, tất nhiên luật sư phải sử dụng cả hai để tổng hợp tham số).

Vậy luật sư trước hết phải nắm rõ luật chơi, tốt hơn nữa phải biết thực tế áp dụng và tuân thủ luật chơi của các bên tham gia, kinh nghiệm ứng xử và thực trạng giải quyết. Sau đó phải tính được “nước cờ” mà đối phương sẽ đi tiếp (ít nhất theo xác suất cao nhất) để có hành vi ứng xử phù hợp (kể cả chấp nhận chế tài thương mại).

Nói đến đây đã thấy luật sư bắt buộc phải có một loạt các kỹ năng, kiến thức, kinh nghiệm có sẵn mới “cân não” được với đối phương. Và tôi thấy thực sự khó khăn nếu tuyển sinh ngay từ đầu vào của các trường đại học luật của chúng ta không tốt. Tiếp đến là chế độ đào tạo và cách thức giúp sinh viên thực hành ngay từ khi còn ở giảng đường.

Khi trao đổi với một số luật sư ở Mỹ, tôi thấy họ không giỏi hơn chúng ta về tư duy và suy luận nhưng họ hơn hẳn chúng ta vì thực hành và kỹ năng vận dụng. Họ “may mắn” hơn chúng ta vì đã có một môi trường đào tạo mang đầy tính thực hành, hơn nữa sinh viên luật bên họ ý thức được ngay công việc và sự nghiệp của mình sau khi ra trưởng, ở xã hội Mỹ, sinh viên luật được coi trong không kém luật sư, nói vậy để chúng ta thấy môi trường đào tạo luật của chúng ta phải ngay lập tức xem xét lại nếu không sẽ thiếu nguồn nhân lực cho công cuộc hội nhập với thế giới. Tôi cũng không muốn doanh nghiệp Việt Nam bỏ tiền ra thuê luật sư nước ngoài giải quyết các vấn đề pháp lý ngay chính trên đất nước mình, lại càng không muốn khi luật sư của họ mang thù lao thu được đó, đổi ra ngoại tệ và chuyển về nước hoàn toàn hợp pháp, chung cuộc về kinh tế chúng ta lại thất bại.

Trí tuệ của chúng ta không thua kém bất kỳ quốc gia nào, mong rằng sự hội nhập thương mại đang diễn ra sẽ là môi trường tốt để chúng ta trước tự khẳng định chính mình trên “sân nhà” sau nữa là vững vàng trên trường quốc tế.